Wie niet al te snel langs de Hoofdvaart dwars door de Haarlemmermeerpolder richting Amsterdam rijdt, passeert even voorbij de bebouwde kom van Hoofddorp een opvallend gebouw. De kopgevel is net een kindertekening. De wortels en de stam zijn van beton, de kroon is bekleed met zeshoekige leien en heeft zeskantige ramen. In de tuin torent een oude beuk hoog boven het boomgebouw uit. De naam van deze ‘miniflat’ is ‘The Tree’. Dakloze gezinnen uit de regio Haarlemmermeer kunnen er tijdelijk verblijven. De architect van deze gespecialiseerde opvanglocatie, Angie Abbink van het Amsterdamse bureau Abbink X Co, geeft een rondleiding.

Angie Abbink staat op de parkeerplaats bij ‘The Tree’ en tuurt over de hoge tuinmuur naar de zuidwestelijke gevel van het bijzondere woongebouw waaraan zij tussen 2010 en 2013 heeft gewerkt. Uit haar blik valt af te leiden dat ze nog steeds blij is met wat ze daar ziet.
Architect Angie Abbink: ”Vijf jaar geleden kwam ons bureau als winnaar uit de bus bij de selectie van het ontwerp voor een gebouw met dertig wooneenheden bedoeld voor tijdelijke opvang van dakloze gezinnen. Behalve de woonfunctie vermeldde het programma van eisen een flexibele ontmoetingsruimte, zorgkantoren, facilitaire voorzieningen, speelterrein, een buitenruimte en een parkeerterrein. Toen ik voor het eerst op de projectlocatie kwam, was ik verrast door die majestueuze rode beuk die daar stond. Op geen enkele situatietekening stond die boom aangegeven. Ik wist op slag zeker dat deze prachtboom, dit cadeau, voor mij het uitgangspunt moest worden voor mijn ontwerp. Ik gaf het nog-te-bouwen opvangcentrum alvast de naam ‘The Tree’, een boom als symbool voor geborgenheid, voor een plek waar je veilig kunt schuilen en waar je tegen kunt leunen om even op adem te komen.” 

Openheid
Abbink vermoedt dat de opdrachtgever, de Gemeente Haarlemmermeer, destijds voor haar ontwerp heeft gekozen, juist vanwege die sprekende boomsymboliek. Dat basismotief komt op allerlei manieren terug in het concept en de uitvoering van het opvangcentrum. Abbink: “Het was nog een hele tour om de plaats en de oriëntatie van het gebouw zodanig te kiezen dat de grote beuk centraal kwam te staan. Daarvoor moest het bestemmingsplan aangepast worden. Ik wilde dat de boom en het gebouw elkaar als het ware zouden omarmen, als uitdrukking van de beschermende functie van het gebouw.” Abbink herinnert zich nog een merkwaardig voorval bij de eerste presentatie van haar ontwerp voor de opdrachtgever. Er waren bedenkingen. Men vond dat het ontwerp ‘te mooi’ was voor een gebouw met een zorgfunctie. Het had ‘wat soberder ‘ gekund. Abbink: “Die reactie kwam voort uit pure beeldvorming, want in tweede instantie werd het ontwerp wel goed ontvangen. Dat had te maken met een andere presentatievorm, een impressie van hetzelfde ontwerp, maar dan weergegeven tegen een minder zonnige achtergrond en met plassen op de grond.”
Vanachter de ommuring van de tuin is nog net de brede veranda te zien op de begane grond van de zuidwestelijke gevel van ‘The Tree’. Abbink: “Vanaf die veranda heeft een volwassene overzicht over de speeltuin en kan vanaf die plek gemakkelijk over de tuinmuur heen kijken naar de omgeving. Dat is niet toevallig zo gemaakt. Die ommuring vormt net voldoende bescherming tegen mogelijke ongewenste gasten. Tegelijkertijd kijk je vanaf de verhoogde veranda zo over die muur heen. Die combinatie, de veiligheid binnen de muren en de openheid naar de buitenwereld, geeft precies het karakter weer van dit gebouw. Contact houden met de buitenwereld vanuit een veilige, beschermde omgeving is letterlijk en figuurlijk een belangrijk onderdeel van het proces waar de bewoners mee te maken krijgen als ze hier terechtkomen.”
 
Veilig
Voor architect Abbink is het bijna twee jaar geleden dat ze ‘The Tree’ heeft bezocht. De wandeling in en rondom het gebouw geeft haar welkome feedback over hoe haar werk in de praktijk functioneert. Bij de entree valt het haar meteen al op dat bezoek moet aanbellen. Na melding via de intercom gaat de glazen deur open. In de hal staat wel een balie, maar er is geen receptionist. Na enkele minuten gaan de glazen deuren naar de centrale gang open en verwelkomt beheerder-begeleider van ‘The Tree’, Godfried van der Kubbe, zijn bezoek met uitgestoken hand. Hij geeft een toelichting bij het deurbeleid van de opvanglocatie. Van der Kubbe: “Veiligheid is hier noodzaak. Er wonen hier nu 40 volwassenen en 45 kinderen die door scheiding, schulden en traumatisch ervaringen in de moeilijkheden zijn geraakt. Zij kunnen hier tot rust komen als ze niet worden lastiggevallen door schuldeisers, ex-partners of instanties. Met beveiligingscamera’s houden we in de peiling wie hier voor de deur staat en wie zich even later in de hal bevindt. De bewoners hebben wel zelf de sleutel van hun eigen appartement. Dat is hun privé. Mensen die net zijn aangekomen en hier hun eigen appartementje binnenstappen, zie je een zucht van verlichting slaken. Begeleiding is hier continue aanwezig. Vanaf de ingebruikneming van dit gebouw op 15 augustus 2013 zijn we vol bezet. Wij zijn de enige maatschappelijke opvang in Haarlemmermeer en omstreken waar gezinnen geplaatst kunnen worden. We hebben steeds een wachtlijst. Je kunt wel zeggen dat er dringende behoefte is aan deze vorm van tijdelijke opvang.” 

Speelruimte
Het casco van The Tree bestaat uit een eenvoudige draagconstructie van kalkzandsteen met HSB-spouwbladen. De plattegronden van de drie woonverdiepingen zijn op dezelfde manier ingedeeld in zes appartementen met twee kamers en tweemaal twee driekamerappartementen aan de kopgevels. De wooneenheden worden ontsloten via een trappenhuis en de centrale gang op elke verdieping. Abbink: “Het team van co-makers van The Tree, dat bestond uit de architect, opdrachtgever, aannemer en de toekomstige gebruiker, had bewust gekozen voor die compacte opbouw. Met die aanpak en vooral ook door de toepassing van kant-en-klare prefab badkamers en toiletten hebben we de totale bouwtijd kunnen beperken tot 9 maanden en konden we binnen het bouwbudget blijven.” Even later lopen de architect en de beheerder door de gang op de derde verdieping. Af en toe rent er een peuter langs hen heen. Abbink: “Voor die kleintjes is de gang ook speelruimte, een verlengstuk van de woning eigenlijk. Daarom had ik die de gangen het liefst anderhalve meter breder gemaakt. Dan hadden ze hier ook kunnen fietsen. Helaas ging dat boven de begroting. Een ander aandachtspunt was hier het licht. Meestal is daglichttoetreding in een verkeersruimte niet zo’n strenge eis. Maar hier gaat het ook om speelruimte van de kinderen. Daarom hebben we bij deze gang gekozen voor lichttoetreding via lichtkoepels en de grotere zeskantige ramen aan de kopgevels. Daardoor zijn deze ruimtes prettiger dan een standaard inpandige gang.“ 

Flexibel
Een woongebouw dat bedoeld is voor tijdelijke huisvesting van gezinnen van verschillende samenstelling moet gemakkelijk aanpasbaar zijn aan de behoeften van steeds weer nieuwe bewoners. Daarom was ook flexibiliteit een eis die gesteld werd aan deze vorm van opvang. Daarvoor had Angie destijds een oplossing bedacht. Met een flexibele wand zou een appartement kunnen worden uitgebreid met een derde slaapkamer. Dat zou een appartement geschikt maken voor gezinnen met meer dan vier kinderen. Die aanpasbaarheid werd echter in de uitvoeringsfase wegbezuinigd. Even later opent beheerder-begeleider Van der Kubbe de deur van een driekamerappartement dat net is leeggekomen. Als Angie daar naar binnengaat, kijkt ze onderzoekend rond in de interieur. Het zeskantige raam zet de woonkamer in een sfeervol, laat middaglicht. Dan staat ze even stil en richt zich tot Van der Kubbe. Ze legt hem uit hoe de woning met een flexibele wand simpel naar behoefte zouden kunnen worden vergroot en verkleind. 
Tot haar verbazing laat hij weten dat hij op de hoogte is van dat oorspronkelijke idee voor aanpasbare indeling van de appartementen en dat die flexibele wand bij nader inzien op één verdieping toch zal worden gerealiseerd. Van der Kubbe: “We zitten nu met het gegeven dat we steeds meer grotere gezinnen krijgen. Die kunnen een tweede slaapkamer goed gebruiken. Dus die oplossing met die tussenwand was bij nader inzien zo gek nog niet.” 
Tot besluit van de wandeling in en rondom de bijzondere woonvoorziening die ze ontwierp, neemt Angie Abbink nog even een kijkje in de speeltuin van ‘The Tree’. Twee schooljochies zijn er aan het voetballen. Ze kijkt hun spel even aan en zegt dan: “Kijk, hier doe ik het voor.”

Zeskant
Ook bij de materiaalkeuze en vormgeving van de gevelbekleding van The Tree koos architect Angie Abbink ‘de boom’ als hoofdmotief. 
Abbink: “In een oud boek kwam ik een foto tegen van het huis van Mark Twain. Het had een soort bladerdak van zeshoekige leien. Dat idee heb ik in aangepaste vorm gebruikt voor de gevelbekleding van de drie verdiepingen van ‘The Tree’. Bij het shoppen naar geschikt materiaal moesten we mikken op een scherpe prijs en op een lange onderhoudsvrije termijn, want het budget was krap. Met leidekker De Ridder Skins for Buildings uit Zwaag (N-H) kwamen we tot de conclusie dat we op zoek moesten gaan naar een zo gunstig mogelijke mix van bijzondere natuurleien, standaard natuurleien en een hoeveelheid rvs-leien. Voor de kopgevels zijn speciale zeshoekige bladeren van leisteen ontworpen, voor de grotere oppervlakken van de langsgevels namen we standaard rechthoekige leien. Op alle gevels is een patroon aangebracht van dikke boomtakken, geïnspireerd op een Japans voorbeeld. Die figuren zijn gemaakt door grijze standaard leien af te wisselen met Chinese groene leien. Her en der is met een RVS-lei ‘gestrooid’ voor een speelse sprankel in de gevel. Door binnen de kaders van het budget te spelen met de verdeling van de verschillende leien, zijn de vormen van de boomtakken ontstaan. Normaal gesproken laat je de leverancier voor zoiets een legplan maken voor de leien, maar hier heb ik de maatvoering en de plaatsing van alle leien, in nauw overleg met De Ridder, zelf uitgewerkt en daarbij de kaders uitgespaard voor de zeskantige kiepramen. Dat was nog een flinke mathematische exercitie. Van alle gevels zijn de plaatsing en de vormen van de leien plus de uitsparingen voor de ramen per lei uitgetekend. De zeskantige aluminium kiepramen, met luchttoevoerroosters in de zijkanten en roosters aan de binnenzijden, zijn speciaal voor dit project door Schipper Kozijnen uit Opmeer (N-H) op maat gemaakt. Een mock-up van dit raam en de aansluiting op de gevelbekleding is hier ter plaatse met een hogedrukcabine getest op wind- en waterdichtheid en voldeed meteen ruimschoots aan de gestelde eisen.”

tekst Louis Jongeleen | beeld Marcus Peters